KILKA ZDAŃ NA TEMAT JEDNEGO HASŁA Z „ENCYKLOPEDII KRAKOWA”
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 29, listopad 2023 15:06
KILKA ZDAŃ NA TEMAT JEDNEGO HASŁA Z „ENCYKLOPEDII KRAKOWA”
W „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku na stronie 242, lewa szpalta u dołu znalazło się hasło „POLSKI ZWIĄZEK FILATELISTÓW ODDZIAŁ KRAKOWSKI”.
Autorka czy autor tego hasła zaproponował następujący tekst, który podaję in extenso:.
"Powstał w 1918 jako Krak. Zw. Filatelistów z inicjatywy S. Adamskiego i grona kolekcjonerów, m. in. L. Tomasika (przewodn.), A. Chmurskiego (sekr.), M.M Urbańskiego, J. Chomentowskiego, W. Ostrowskiego; organizował spotkania, odczyty, zajmował się pol. nazewnictwem filatelistycznym, ochroną przed fałszerstwami znaczków przedrukowych; w 1922 roku liczył 244 czł., posiadał oddz. w Trzebini: 1923-33 jego aktywność osłabła: 1934 przemianowany na Krak. Tow. Filatelistyczne (KTF), liczące 32 czł.: od 1936 KTF należało do Zw. Stowarzyszeń Filatelistycznych w Polsce: 1939-45 zawiesiło działalność; reaktywowane 1945 jako Polskie Tow. Filatelistyczne (231 czł.): prowadziło odczyty, abonament nowości, wydawało biuletyn informacyjny, organizowało wymianę zagr,: 0d 1945 posiadało samodzielne sekcje w Rzeszowie, Wrocławiu, Tarnowie, Kielcach i Przeworsku; 1950 przekształcone w krak. Oddz. Pol. Zw. Filatelistów z siedzibą przy ul. Wiślnej 8, nast. Floriańskiej 11, Warszawskiej 3; działacze: W.Horain, Z. Klemensiewicz, J. Machowski, S. Mikstein, J. Tislowitz, S. Ziobrowski, S. Mitkowski, J. Duda (koło zainteresowań „Cracoviana”); Zw. wydawał biuletyn „Filatelista Małopolski”.
W końcowej części opracowania użyte zostało nazwisko J. Duda, i jak z kontekstu wynika, zapewne dotyczy niżej podpisanego, chociaż takie samo nazwisko nosi wiele innych zacnych osób. Skoro zostałem oficjalnie wymieniony, chciałbym się podzielić uwagami odnoszącymi się do tekstu opracowania, a nawet podjąć próbę polemiki z autorem.
Na nowe wydanie „Encyklopedii Krakowa” czekałem z utęsknieniem. Wiele haseł w dotychczasowych encyklopediach to znaczy w „Małej encyklopedii Krakowa” Jana Adamczewskiego, czy „Encyklopedii Krakowa” z 2000 roku i innych encyklopedycznych wydaniach o Krakowie, wymagało uaktualnienia, częściowej modyfikacji, a nawet nowego opracowania. Z roku na rok rosła także potrzeba dodawania nowych haseł. Zapowiedziana Encyklopedia rodziła nadzieję na jeszcze lepszą i pełniejsza wiedzę o Krakowie. Odnosiło się to także do hasła, jak wyżej, ponieważ wcześniej dały się słyszeć, wśród zainteresowanych i w środowisku krakowskich kolekcjonerów, krytyczne oceny informacji zawartych w haśle „Polski Związek Filatelistów ...”znajdującym się Encyklopedii Krakowa wydanej w 2000 roku.
Z przykrością muszę przyznać, że hasło i jego opracowanie w „Encyklopedii Krakowa” wydanej w 2023 roku praktycznie pozostało niezmienione od 2000 roku, poza skromnym dodatkiem w końcowej części. Pozostało natomiast szereg wątpliwości i pewien niedosyt informacji zawartych w opracowaniu hasła. Wielka szkoda, że nie zasięgnięto informacji choćby od wymienionych z nazwiska osób, a bezkrytycznie przyjęto opracowanie hasła z 2000 roku.
Wyraz „filatelia” (z franc. philatelie), od 1864 roku zyskał prawo obywatelskie w literaturze, encyklopediach i w języku potocznym, na całym prawie świecie, a spolszczony wyraz „filatelistyka” jest powszechnie zrozumiały w Polsce od pierwszych dziesiątków lat XX wieku. Kolekcjonerstwo, zwane filatelistyką, zrodzone w kilka tygodni po wprowadzeniu w 1840 roku do obiegu pocztowego pierwszego znaczka stało się od końca XIX wieku najpopularniejszym hobby dla kilkudziesięciu milionów ludzi na świecie.
Jeśli zatem pisać o filatelistyce w Krakowie łatwiej byłoby znaleźć historię filatelistyki w „Encyklopedii Krakowa” pod hasłem „Filatelistyka” niż pod hasłem „Polski Związek Filatelistów...”. A przy okazji uwaga; zgodnie z prawdą w roku 2023 powinno być
w tytule hasła „Polski Związek Filatelistów Okręg Małopolski”.
Przejdźmy teraz do sprawy najważniejszej, do historii filatelistyki w Krakowie.
KRAKÓW JEST KOLEBKĄ FILATELISTYKI NA ZIEMIACH POLSKICH
i jest to potwierdzone zarówno w dokumentach, w literaturze tematycznej, jak i w prasie zagranicznej.
Od 1890 roku działał w Krakowie kupiec, oferujący znaczki pocztowe z całego świata, w 1893 roku powstał pierwszy POLSKI KLUB FILATELISTÓW w KRAKOWIE ( z uwagą, że jest to, polski; i to w czasie zaborów), a od 1894 roku rozpoczęto wydawanie pierwszego polskiego czasopisma filatelistycznego (w języku polskim) „POLSKI FILATELISTA”.
Wspomnianym kupcem, założycielem Klubu oraz wydawcą czasopisma był; MAKSYMILIAN MIKOŁAJ URBAŃSKI (1867-1921) pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był zaprzysiężonym rzeczoznawcą sądowym w zakresie filatelistyki, autorem artykułów i wykładów dotyczących filatelistyki. Jego działalność miała znaczący wpływ na ukształtowanie się kierunku badawczego w filatelistyce zwanego „szkołą krakowską”.
W 1898 powstał Związek Polskich Zbieraczy Znaczków Pocztowych zatwierdzony, podobnie jak Polski Klub Filatelistów, przez Namiestnictwo we Lwowie. W 1899 roku Związek liczył 77 członków, a w 1900 już 165 członków. W 1910 roku podjęto działania nad zorganizowaniem pierwszego Kongresu Filatelistów Polskich. Kongres jednak nie doszedł do skutku, a organizacje filatelistyczne z powodu braku działalności od 1913 roku zostały zawieszone
Pominiecie okresu 1893 –1913 w opracowaniu hasła w Encyklopedii Krakowa z 2023 roku, dotyczącego historii krakowskiej filatelistyki, jest niedopatrzeniem i wymaga zmiany w najbliższym okresie. Brak takiej informacji deprecjonuje Kraków, a także pozbawia go prawa nazywania kolebką polskiej filatelistyki.
Opracowywanie hasła do encyklopedii rządzi się swoimi prawami i nie jest zadaniem łatwym. Wymaga sporo czasu do zapoznania się z dostępnym materiałem historycznym, dokumentacją, publikacjami itp. Do autora hasła zależy wybór najważniejszych i najbardziej wiarygodnych informacji o dużym znaczeniu. Nie podejmuje się zredagowania hasła, ale proponuję autorowi hasła, aby zwrócił uwagę na pewne informacje, które według mnie mogły by wzbogacić jego opracowanie już po 1918 roku. Są one propozycją, a ich wybór daleko niedoskonały.
Po pierwszej wojnie światowej ruch filatelistyczny odrodził się i w 1918 roku. Zatwierdzono statut stowarzyszenia pod nazwą Krakowski Związek Filatelistów z udziałem wielu znanych ówcześnie filatelistów m.in. Stanisława Adamskiego, Stanisława Ziobrowskiego, Jana Dudzińskiego z Nowego Sącza a także Maksymiliana Mikołaja Urbańskiego. W 1919 ukazał się pierwszy numer nowego pisma „Filatelista Polski”, a przejawem żywotności Związku było urządzenie, w salach Miejskiego Muzeum Przemysłowego im. Adriana Baranieckiego, pierwszej wystawy filatelistycznej. W 1921 roku Związek nadał godność członka honorowego Włodzimierzowi Polańskiemu , autorowi dzieła o pierwszym polskim znaczku z 1860 roku. Po 1922 roku powołano w Związku komisję do badań znaczków wobec pojawiania się na rynku filatelistycznym dużej liczby znaczków fałszywych, szczególnie tzw. przedrukowych. Znaczącą rolę w komisji odgrywał Stanisław Mikstein. Związek w 1922 roku wystosował Memoriał do Ministerstwa Poczt i Telegrafów w sprawie zachowania ładu i uczciwości w ruchu filatelistycznym także ze strony władz pocztowych. Autorem memoriału był Józef Tislowitz. W roku 1922 Związek liczył 244 członków. Przestał wychodzić „Filatelista Polski”, a w jego miejsce wszedł nowy periodyk „Nowy Filatelista”, którego wydawcą był Włodzimierz Rachmanow z Warszawy. Kryzys lat 1923 –32 i hiperinflacja zahamowały działalność Związku. Odrodził się w styczniu 1933 roku zmieniając nazwę na Krakowski Związek Filatelistów. W 1934 roku powierzono Związkowi zorganizowania instytucji ogólnopolskiej pod nazwą Związek Stowarzyszeń Filatelistycznych. Organizacja powstała w 1936 roku, na zjeździe w Kielcach. Druga wojna światowa przerwała zorganizowaną działalność filatelistyczną.
W czerwcu 1945 roku zarejestrowano Polskie Towarzystwo Filatelistyczne w Krakowie, które pod koniec roku liczyło 231 członków. Rozpoczęto wydawanie biuletynu informacyjnego. Szczególna aktywność wydawniczą i publicystyczna wykazywał Stanisław Mikstein. Utworzono sekcję lokalną w Rzeszowie, w 1946 roku we Wrocławiu, a następnie w Tarnowie. W początku 1947 roku zarejestrowano w Krakowie Spółdzielnię Handlową Zrzeszonych Filatelistów „Glob”. W listopadzie 1950 roku odbyło się ostatnie walne zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Filatelistycznego w Krakowie, które uchwaliło likwidację Towarzystwa. W 1950 roku powołano do życia Oddział Krakowski Polskiego Związku Filatelistów. Organizatorami ruchu filatelistycznego po 1950 roku byli m. in.: Stanisław Mikstein, Jan Ryblewski, Witold Horain, Zbigniew Mikulski, Lesław Schmutz, Andrzej Lipski, Zbigniew Guzowski, Lucjan Piekarz. W 1965 roku liczba członków Oddziału Krakowskiego wynosiła 12 229 osób. W 1968 roku obchodzono w Krakowie 75 – lecie polskiego ruchu filatelistycznego, a w 1969 roku 75 – lecie polskiej prasy filatelistycznej. Z okazji jubileuszów wydano książkę Krakowski ruch filatelistyczny 1893-1968, W 1969 z inicjatywy Andrzeja Lipskiego utworzono Klub Filatelistyczny „Cracoviana”. Od roku 1972 wydawano „Informator Filatelistyczny”, od 1994 pod zmienionym tytułem „Krakowski Informator Filatelistyczny”, a od 1998 czasopismo „Filatelista Małopolski”. Po roku 1989 aktywną działalność filatelistyczną prowadzili m.in. Jan Malik, Kazimierz Sztaba, Jerzy Bartke, a kontynuują: Janusz Adamczyk, Stanisław Mitkowski, Jerzy Walocha, Władysław Andreasik, Augustyn Katański Marian Kazieczko przy skromnym udziale niżej podpisanego.
Jerzy Duda
PS. Zwróciłem uwagę na niektóre tylko fakty z historii krakowskiej filatelistyki opierając się na bogatej literaturze zawierającej wiedzę na temat działalności organizacji i poszczególnych jej członków, a także osiągnięć na skalę krajową i międzynarodową. Sądzę, że przy redagowaniu hasła „Filatelistyka w Krakowie” zamieszczonym w kolejnej edycji „Encyklopedii Krakowa” pracować będzie zespół krakowskich filatelistów.
Jerzy Duda
Administrator Piotr
Licznik wejść
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 29, listopad 2023 15:13
W związku z licznymi uwagami odnośnie liczby odwiedzin naszej strony informujemy, iż prawidłowa liczba wejść jest pokazywana niżej (kolor czerwony). Niestety producenci strony nie przewidzieli tak dużej ilości odwiedzających (licznik zaznaczony kolorem żółtym).
Bardzo dziękujemy za tak dobrą frekwencję i zapraszamy po więcej!
Administrator Piotr
DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.
- Szczegóły
- Opublikowano: czwartek, 23, listopad 2023 15:55
DRUKIEM SŁYNĄCY KRAKÓW, W ROKU KOPERNIKAŃSKIM.
W kończącym się Roku Kopernikańskim na uwagę zasługuje jeszcze jeden ważny jubileusz, związany z Krakowem i w szczególny sposób z Mikołajem Kopernikiem. Ten jubileusz to 550 rocznica drukarstwa krakowskiego i polskiego. Natomiast związek z Mikołajem Kopernikiem jest zaskakujący i przypadkowy. Podczas restauracji Collegium Maius w XIX wieku, po odsunięciu starych szaf dawnej Librarii Jagiellońskiej niespodziewanie znaleziono jednostronnie zadrukowany arkusz papieru czerpanego, który – po stosownych badaniach okazał się być... kalendarzem astronomiczno- astrologicznym na rok 1474. Tekst łaciński obejmuje u góry dane kalendarzowe, potem nowie i pełnie księżyca, później dni stosowne do puszczania krwi. Skoro był to kalendarz na rok 1474, to musiał być, jak sądzą specjaliści, drukowany w końcu roku 1473, a to rok urodzin... Mikołaja Kopernika.
Kalendarz Almanach Cracoviense ad annum 1474 został wydrukowany przez wędrownego drukarza Kaspra Straube, pierwszego drukarza pracującego w Krakowie w latach siedemdziesiątych XV wieku w Krakowie. Istnieją jeszcze cztery inne druki krakowskie przypisywane temu drukarzowi. Na fot. 1 Fragment kalendarza na miesiąc styczeń i luty.
Fot.1 Fragment lewej szpalty kalendarza na miesiąc styczeń i luty wraz z transkrypcją
oryginalnego tekstu łacińskiego dokonaną przez doc. dr Zbigniewa Perzanowskiego
i prof. dr Mariana Plezię. Wykorzystano facsimile pierwszego druku wykonanego z
okazji pięćsetnej rocznicy „zawitania czarnej sztuki do Polski” złożoną i odbitą
ręcznie antiqua modo w Drukarni Związkowej. Wydawcą był Oddział Krakowski
Towarzystwa Przyjaciół Książki przy poparciu Biblioteki Jagiellońskiej oraz
współudziale Drukarni Związkowej. Odbito w 400 numerowanych egzemplarzach
(ten egz. 00162).
Historia drukarstwa była do niedawna niezwykle atrakcyjnym tematem kolekcjonerskim, a w filatelistyce jednym z najbardziej eksponowanym na świecie. Organizowano wystawy związane m.in. z twórcą druku Janem Gutenbergiem (Johannes Gutenberg 1394(99) – 1468), z rozwojem „czarnej sztuki” w tym maszyn drukarskich i drukarń oraz specjalistami mającymi wpływ na rozwój drukarstwa.
Pierwszy znaczek wydany przez Pocztę Polską na którym przedstawiono fragment dawnej drukarni pochodzi z roku 1970 (Fi.1840). Autorem znaczka jest artysta grafik Andrzej Heidrich, który wykorzystał do projektu znaczka, sygnowany drzeworyt przedstawiający drukarnię Jodocusa Badiusa w Paryżu z 1498 roku. Widać na nim zarówno prasę drukarską jak i trzyosobowy zespół, drukarza z pomocnikami, podczas pracy. Znaczek wydany z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii 1870-1970. Znaczek wydano w technice offsetu w nakładzie ponad 6,4 miliona sztuk. Arkusz sprzedażny zawiera 30 znaczków (5 x 6). Na fot. 2 pokazujemy dziesięcioznaczkowy blok z górną listwą i napisem.
Wydano także FDC w ozdobnej kopercie, na której znaczek jest skasowany datownikiem ręcznym Urzędu Pocztowego Warszawa 1 (kat. Myśl. nr.70 013) przedstawiającym gryfa trzymającego w szponach tampony drukarskie (fot.3). Jest to godło drukarzy od XV wieku. Gryf to mityczne zwierzę przedstawione w postaci lwa posiadającego skrzydła oraz głowę i szpony orła.
Fot. 3 Koperta Pierwszego Dnia Obiegu (FDC) znaczka Fi. 1840
Należy wyjaśnić, że wobec rozwoju sztuki drukarskiej jak i powstania gałęzi przemysłu obejmującego wszelkie techniki drukarskie służące do odtwarzania i powielania tekstów i ilustracji w postaci książek, broszur, gazet, czasopism, druków akcydensowych wprowadzono pojęcie poligrafia. Poligrafia jest zatem dziedziną techniki odpowiedzialną za wytwarzanie druku na skalę przemysłową.
Z okazji setnej rocznicy Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii wydano w1970 roku folder w formacie 100x 150 mm (fot.4a,b)
Fot. 4 Okolicznościowy, niesygnowany folder (a) z czteroznaczkowym blokiem
Fi.1840 skasowany datownikiem, ręcznym, jednodniowym (kat. Myśl.
nr.70 259) stosowany w Urzędzie Pocztowym Warszawa PKiN, w dniu
13 VI 1970 roku (b).
Z okazji rocznicy odbywały się w kilku miastach kraju spotkania pracowników, uroczyste akademie, konferencje, a nawet wystawy filatelistyczne. Również w Krakowie, dnia 6 czerwca 1970 roku odbyło się spotkanie pracowników poligrafii krakowskiej, o czym świadczy zaproszenie na spotkanie przy lampce wina, w restauracji „Hawełka” . Na zaproszeniu znalazła się odbitka datownika ręcznego, jednodniowego (kat. Myśl. nr.70 239) stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (Fot.5).
Jednak zasadnicze uroczystości związane z obchodem 100. rocznicy Związku Zawodowego Drukarzy miały miejsce w teatrze „Rozmaitości”, podczas uroczystej akademii zorganizowanej przez Zarządu Okręgu Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii w Krakowie. Zaproszenie na akademię składane, w formacie 100 x 150 ; druk „Młoda Gwardia” prezentujemy na fot. 6 a b.
Fot 6. Okładka zaproszenia, projektowanego przez grafików; Aleksandra Koniora
i Barbarę Konarzewską, przedstawia godło drukarzy krakowskich z 1546
roku. Jest to gryf w koronie królewskiej z tamponami i wierszownikiem,
wokół którego widnieje łaciński napis „ Pieczęć towarzyszy sztuki drukarskiej
pierwszej szkoły królewskiej w Krakowie”(a). Strona wewnętrzna zaproszenia
(b) posiada naklejony znaczek Fi.1840 skasowany datownikiem ręcznym,
jednodniowym stosowanym w Urzędzie Pocztowym PKiN ( jak w fot.4).
Do interesujących walorów zaliczyliśmy także kopertę firmową Zarządu Okręgu Kraków ofrankowaną znaczkiem Fi.1840 z odbitką datownika stosowanego w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 (fot.7), kopertę przesyłki listowej, miejscowej ofrankowanej parką znaczków Fi.1840 (fot.8) oraz kopertę przesyłki listowej zagranicznej ofrankowaną sześcioma znaczkami Fi.1840 (fot.9).
Fot.7 Koperta firmowa, okolicznościowa wydana z okazji 100 lat Związku
Zawodowego Pracowników Poligrafii , z adresem związku i numerem konta
oraz odbitką godła drukarskiego z naklejonym znaczkiem Fi.1940 skasowanym
datownikiem ręcznym, jednodniowym, stosowanym w Urzędzie Pocztowym
Kraków 1, w dniu 6 VI 1970 roku (kat. Myśl. Nr 70 239).
Fot. 8 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, krajowej, miejscowej,
poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem, wysłana z
Urzędu Pocztowego Kraków 1 w dniu 6.6.1970 roku do...Krakowa. Przesyłka
jest ofrankowana parką poziomą znaczków Fi.1840 o wartości 1,20 zł. Znaczki
są skasowane datownikiem dziennym oraz datownikiem okolicznościowym
(kat. Myśl. Nr 70 239).
Fot. 9 Koperta lotnicza przesyłki listowej, prywatnej. zagranicznej, wysłanej
z Urzędu Pocztowego Warszawa 2, w dniu 1.7.1970 roku do Rumunii.
Przesyłka jest ofrankowana trzema parkami poziomymi znaczków Fi.1840
łącznej wartości 3,60 zł. Ofrankowanie wyższe o 20 groszy w stosunku do
taryfy.
Kolejne lata, dla zbieraczy materiałów związanych z drukarstwem, przyniosły kilka ciekawych walorów. Przede wszystkim w 1980 roku Poczta Polska emitowała kartkę pocztową z okazji 110 rocznicy utworzenia Związku Zawodowego Pracowników Poligrafii, ze znaczkiem na którym przedstawiono schematycznie wnętrze dawnej drukarni z prasą drukarską i drukarzem nakładającym farbę na płytę przy użyciu tamponów (Fot.10). Dziesięć lat później Poczta Polska wydała kartkę pocztową w nakładzie 200 tyś. sztuk z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex w Bielsku Białej (fot.11) Kolejna kartka pocztowa o tematyce związanej z drukarstwem wydana została w 1997 roku (Cp. 151). Poczta Polska wydała ją z okazji 600 lecia urodzin Jana Gutenberga, wynalazcy druku (fot.12).
Fot.10 Całostka Cp. 756,z obiegu, wydana z okazji 110 rocznicy powstania Związku
Zawodowego Pracowników Poligrafii, ilustrowana godłem drukarzy z
odciśniętym datownikiem, stosowanym w Urzędzie Pocztowym Warszawa 1
w dniu 23 V 1980 roku (kat. Myśl. 80 106).
Fot.11 Całostka Cp.1012 wydana z okazji II Krajowej Wystawy Filatelistycznej
„Grafilex 90”w Bielsku-Białej. Autorem projektu kartki był S. Małecki,
a nakład wyniósł 200 tyś. sztuk. Kartka jest ilustrowana widokiem drukarza
przy prasie typograficznej.
Fot.12 Całostka Cp. 1151 projektowana przez Andrzeja Heidricha i wydana
w nakładzie 100 tyś. sztuk. Na znaku pocztowym przedstawiony jest jeden
z domniemanych wizerunków Jana Gutenberga, a na ilustracji pokazany jest
jego znak rodowy.
Kraków jest kolebką polskiego drukarstwa. Przypomnienia tego ważnego faktu podjęli się...filateliści. To oni zdecydowali o zorganizowaniu wystawy z okazji 525 rocznicy polskiego i krakowskiego drukarstwa. Organizatorem Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” był Krakowski Okręg Polskiego Związku Filatelistów. Wystawa była wspólnym dziełem filatelistów oraz czterech największych i najstarszych drukarń krakowskich. Były to wówczas, jak pisano: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego działająca od 1674 roku, Drukarnia Narodowa funkcjonująca od 141 lat, Drukarnia Wydawnicza im. W.Ł. Anczyca istniejąca od 129 lat i Centrum Prasowo-Poligraficzne liczące 117 lat. Znaczącej pomocy w zorganizowaniu wystawy udzieliła Dyrekcja Okręgu Poczty w Krakowie. Wystawa miała miejsce w gmachu Poczty Głównej w Krakowie przy ulicy Westerplatte 1 i można było ją zwiedzać w dniach 15-22 maja 1999 roku.
Z okazji wystawy Dyrekcja Okręgowa Poczty Polskiej wydała cztery kartki okolicznościowe, według projektów organizatorów wystawy, w tym jedną poświęconą jubileuszowi 525 – lecia drukarstwa i trzy z okazji wystawy, z których każda prezentowała jedną z drukarń wcześniej wymienionych. Kartki okolicznościowe z obiegu pocztowego, wydane w nakładzie 1500 sztuk każda prezentujemy na fot. 13-16.
Fot. 13 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99”, Kraków
15- 22.05.1999 roku. Na rysunku podane są dwie daty 1674 i 1999, u dołu
napis „325 lat Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” oraz stylizowane logo
drukarni.
Fot. 14 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcję Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji 525 lat drukarstwa polskiego i krakowskiego. Na ilustracji pokazano
kartę tytułową „Mszału wrocławskiego” z Drukarni Kaspra Hochfedera z
1505 roku. Kasper Hochfeder był drukarzem niemieckim z Bawarii, który
prawdopodobnie sprowadzony przez Hallera, posiadał oficynę w Krakowie
w latach 1503-1505.
Fot.15 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” z logo Drukarni
Wydawniczej W. Ł. Anczyca w Krakowie oraz ilustracją przedstawiającą
widok dawnej drukarni według drzeworytu Josta Ammana.
Fot.16 Kartka okolicznościowa wydana przez Dyrekcje Okręgu Poczty w Krakowie
z okazji Krajowej Wystawy Filatelistycznej „Grafilex 99” ze znakiem
Drukarni Narodowej założonej w 1858 roku i rysunkiem przedstawiającym
dwóch drukarzy przy pracy. W górnej części rysunku widoczny herb Krakowa
i gryf, a w otwartym oknie wieża kościoła Mariackiego. Wykorzystano
rysunek z okładki książeczki autorstwa Karola Kiecia U schyłku trzeciego
stulecia Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego” Kraków 1969.
Wystawie towarzyszył bogato ilustrowany, osiemdziesięciostronicowy katalog oraz okolicznościowy datownik pocztowy stosowany w Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniu 15.05.1999 roku, autorstwa Stefana Poprawy.
Walory prezentowane na wystawie był oczekiwane przez kolekcjonerów i stanowiły cenny materiał do zbioru tematycznego „druk, drukarstwo i drukarnie”.
Informacje o wystawie „Grafilex 99” w Krakowie opublikowano w czasopiśmie „Filatelista Małopolski” nr 2(35) z czerwca 1999 roku. Autorem obszernego artykułu był Lucjan Piekarz. Wystawę przygotowali, m.in. członkowie Klubu Cracoviana” w tym Władysław Andreasik, Leonard Liszka, Stanisław Wryk, Zbigniew Lech, Jerzy Gurbała.
Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć o jubileuszu 100-lecia założenia krakowskiej szkoły poligrafów i księgarzy, który obchodzono w 2008 roku (1908 – 2008). Z okazji jubileuszu Zespół Szkół Poligraficzno- Księgarskich w Krakowie im. Zenona Klemensiewicza, mieszczący się na Os. Tysiąclecia 38, wydał okolicznościową kartkę pokazaną na fot. 17.
Na rewersie kartki w miejscu przeznaczonym na znaczek pocztowy znalazł się graficzny symbol szkoły fot.18.
Niniejszy tekst ukazuje się na Klubowej Stronie Internetowej, 23 listopada 2023 roku, w dniu uroczystego spotkania, z okazji jubileuszu 115 rocznicy Poligrafika czyli Zespołu Szkół Poligraficzno-Medialnych im. Zenona Klemensiewicza w Krakowie.
Obchody 550- lecia druku w Polsce i w Krakowie, które przypadły w Roku Kopernikańskim nie były zbyt eksponowane, co nie znaczy, że przeszły bez echa. 30 maja w Muzeum Książąt Czartoryskich otwarto wystawę „Początki druku na ziemiach polskich. Pierwsi drukarze i ich książki”. Pokazano książki należące do kolekcji Biblioteki Książąt Czartoryskich wydane w latach 1475-1600 oraz dwie mapy z widokami Krakowa. Natomiast w Bibliotece Jagiellońskiej 12 października odbył się wernisaż wystawy „550 lat druku w Polsce”. Na wystawie pokazano pierwszy polski druk – kalendarz- przeznaczony na rok 1474, a także m. in. wszystkie egzemplarze dzieł Kaspra Straubego ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej, mszały Jana Hallera, królewskie cimelium Anny Jagiellonki, inkunabuł w oprawie kopertowej. Wystawy posiadały bogato ilustrowane katalogi.
Jerzy Duda
Władysław Malec
Administrator Piotr
Znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika z 1964 roku i jego pocztowe użycie
- Szczegóły
- Opublikowano: poniedziałek, 06, listopad 2023 11:08
Znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika z 1964 roku i jego pocztowe użycie
Po upływie czterech lat, od wydania przez Pocztę Polska w 1959 roku serii znaczków „Wielcy uczeni”, w której znalazł się znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika, Poczta Polska wprowadziła do obiegu, 5 maja 1964 roku, serie znaczków wydania okolicznościowego z okazji 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na pięciu znaczkach zaprezentowano wizerunki; króla Kazimierza II Wielkiego twórcy uniwersytetu (studium generale) oraz parę królewską Władysława Jagiełłę i królową Jadwigę odnowicieli uniwersytetu, a także najsłynniejszego reformatora szkolnictwa, w tym Akademii Krakowskiej, Hugona Kołłątaja (1750-1812). Na kolejnych dwóch znaczkach autor zaprezentował wizerunki dwóch sławnych studentów Akademii Krakowskiej, którzy jej nie ukończyli, to jest Jana Długosza (1415-1480), późniejszego dziejopisa, autora wydanych pośmiertnie„Roczników, czyli kronik sławnego Królestwa Polskiego” oraz Mikołaja Kopernika (1473-1543), późniejszego astronoma, wybitnego naukowca, którego obserwacje i badania zrewolucjonizowały wiedzę o świecie.
Znaczki z serii (Fi. 1337-1341) wykonano w technice stalorytu i drukowano na maszynie do wklęsłego druku kreskowego, na papierze bezdrzewnym, białym, kredowanym, gumowanym przed drukiem, prezentujemy na fot. 1.
Znaczek pocztowy z wizerunkiem Mikołaja Kopernika Fi.1340 o wymiarach 27,5 x 41 mm i wielkości rysunku 22,5 x 33mm i nominale 60 groszy, projektował S. Małecki, a rytował Z. Kowalski. Projektant wzorował się na portrecie toruńskim zwanym także „gimnazjalnym” z połowy XV wieku, nieznanego autora. Nakład znaczka ząbkowanego (ząbkowanie ramkowe 11x 11 ¼), drukowanego w jednym nakładzie, wyniósł 9,8 miliona sztuk.
Na fot. 2 pokazujemy czteroznaczkowe bloki; a) z dolnym i prawym marginesem; b) z prawym marginesem i liczbą rozrachunkową.
Poczta Polska wydała także dwie koperty FDC (znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika jest na jednej z kopert (fot. 3), a Państwowe Przedsiębiorstwo Filatelistyczne „Ruch” wydało folder ze wszystkimi znaczkami serii (fot.4) w którym wykorzystano fragment tekstu Sebastiana Petrycego z 1609 roku.
Z okazji jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego Oddział Krakowski PZF przygotował wystawę filatelistyczną „Jagellonica 64” czynną od 9 – 17 maja 1964 roku. Zarówno wystawa, na której pokazano wiele interesujących zbiorów, jak i bogata oferta handlowa walorów filatelistycznych, widokówek, różnego rodzaju gadżetów związanych z Uniwersytetem przyciągnęły bardzo dużo ludzi, a sama wystawa miała imponującą frekwencję. Warto przypomnieć, że Poczta Polska emitowała wspomnianą już serię znaczków, stosowała 5 okolicznościowych stempli z okazji 600 lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, dostępne były 3 stemple okolicznościowe wystawy filatelistycznej „Jagellonica 64” projektowane przez art. grafika Stefana Berdaka. Wydano również 3 koperty z nadrukowanymi znaczkami z okazji jubileuszu Uniwersytetu Jagiellońskiego ( Ck 38-40) i jedną z okazji 600 lecia Księgarstwa polskiego (Ck.38 I). Do tego Poczta Polska emitowała dziewięć kart ilustrowanych (Cp 248-255 oraz Cp 257) .
Znaczki z serii Fi. 1337-1341) służyły często do pozyskiwania stempli okolicznościowych, uzupełniania frankatury na całostkach w postaci kopert z nadrukowanym znakiem opłaty Ck), natomiast rzadziej do frankowania przesyłek w obrocie krajowym. Wielu zwiedzających wystawę wykorzystywała znaczki i okolicznościowe, ilustrowane koperty do przygotowania pamiątek z wystawy.
Przykłady wykorzystania znaczka z wizerunkiem Mikołaja Kopernika do zbierania odbitek stempli okolicznościowych, prezentujemy na kolejnych fotografiach (4- 10).
Fot. 4 znaczek ostemplowany datownikiem stosowanym przez Urząd Pocztowy Kraków 1
w dniach 9-15 maja 1964 roku. Był to stempel z wystawy o identycznym rysunku
wykonany odrębnie na każdy dzień stosowania (kat. Myś. 64 056)
Fot. 5 znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego przez Urząd Pocztowy
Kraków 1 w dniu 12 maja 1964 roku z okazji 600 lat księgarstwa polskiego 1364-1964
(kat. Myś. 64 063)
Fot.6 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany
w Urzędzie Pocztowym Kraków 19 w dniach 18 VII – 2 VIII 1964 roku z okazji XI
Akademickich Drużynowych Mistrzostw Świata w Szachach (kat. Myś. 64 568) .
Fot. 7 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany
w Urzędzie Pocztowym Kraków 1, stosowany w dniach 27-29 września 1964 z okazji
VII Naukowego Zjazdu Farmaceutycznego (kat. Myś. 64 601).
Fot. 8 znaczek ze stemplem dodatkowym nie służącym do kasowania znaczka, stosowany w
Urzędzie Pocztowym Kraków 1 w dniach 15-17 X 1964 z okazji XIV
Ogólnopolskiego Zjazdu Pediatrów w ramach rok jubileuszowego 600-lecia U.J. (kat.
Myś. 64 624).
Znaczek z wizerunkiem Mikołaja Kopernika (Fi.1340) był wykorzystywany także do pozyskiwania stempli dodatkowych poza Krakowem i to po kilku latach od jego wprowadzenia do obiegu pocztowego. Na fot. 9 i 10 prezentujemy wybrane przykłady.
Fot. 9 Znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego w Urzędzie Pocztowym Poznań 9
w dniu 19 II 1965 roku z okazji Międzynarodowego Roku Spokojnego Słońca
(kat. Myś.65 031).
Fot. 10 Znaczek z odbitką datownika ręcznego stosowanego w Urzędzie Pocztowym
Toruń 1 w dniu 4 III 1971 roku z okazji II Ogólnopolskiej giełdy programowej
placówek kulturalnych (kat. Myś. 71 017).
Wielu zwiedzających wystawę „Jagellonica 64”, po zaopatrzeniu się w walory filatelistyczne przygotowywała koperty, koperty ilustrowane z wystawy oraz Ck do wysłania do rodzin, znajomych, kolegów oraz jako pamiątki z wystawy. Również współautor niniejszej strony internetowej, jeszcze jako student, poddał się ogólnemu trendowi panującemu podczas trwania wystawy i wysyłał do Rodziny i do Kolegów koperty ofrankowane znaczkami jak na fot. 11-14. Zachowane w zbiorze są miłymi pamiątkami z wystawy.
Taryfa pocztowa od 1.01.1964 roku przewidywała opłatę za listy krajowe do 20 gramów , 60 groszy, a do 200 gramów, 1,15 zł. List polecony kosztował 95 groszy a ekspres 1,90 zł. A zatem wszystkie pokazane powyżej walory, których ofrankowanie przewyższa nawet kilkukrotnie taryfę, mają charakter pamiątkowy.
Można zatem zapytać , a jak było z wykorzystaniem znaczka z wizerunkiem Mikołaja Kopernika na przesyłkach w obrocie zagranicznym? W odróżnieniu od przystępnej finansowo taryfy krajowej, taryfa pocztowa za usługi w obrocie zagranicznym była wysoka szczególnie w odniesieniu do krajów spoza bloku wschodniego. Przesyłki listowe do 20 gramów wymagały opłaty 2,50 zł, a za każde 20 gramów dodatkowo 1,50 zł. Traktowanie przesyłki listowej jako poleconej kosztowało 3,10 zł, a jako ekspresowej 4,50 zł.
Przykłady wykorzystania znaczka Fi.1340 na przesyłach zagranicznych do krajów Europejskich prezentujemy na fot. 15- 19.
Fot.15 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z numerem kolejnym wysłanej z Urzędu Pocztowego Gdańsk 6 Wrzeszcz w dniu 12.9. 1964 rok do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym Fi.1340, 1044 i 1324 o łącznej frankaturze 4,05 zł zamiast 5,60 zł. Przesyłka zapewne właściwie ofrankowana, ale odpadł znaczek znajdujący się pomiędzy znaczkami 1044 i 1324. Wskazuje na to przerwana odbitka datownika.
Fot.16 Koperta lotnicza, firmowa przesyłki zagranicznej przesłanej drogą powietrzną z Urzędu Pocztowego Jędrzejów w dniu 20.6.1964 do Francji. Przesyłka jest ofrankowana trzema znaczkami w tym: Fi.1340, 1337, 1059 o łącznej frankaturze 3,50 zł zgodnie z taryfą.
Fot. 17 Koperta standardowych wymiarów przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej wysłanej z Urzędu Pocztowego Warszawa 2 w dniu 20.2.1965 do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana znaczkami całej serii Fi.1337-1341 o łącznej frankaturze 4,50 zł. Opłata zawyżona o 2,00 zł w stosunku do taryfy.
Fot.18 Koperta o wymiarach 174 x 124 mm przesyłki listowej, prywatnej, zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Sopot 1 w dniu 8.9.1964 do b. RFN-u. W kopercie przesyłano znaczki do wymiany na którą Wydział Kontroli Wymiany Znaczków Pocztowych z Zagranicą przy Oddziale Gdańskim PZF wyraził zgodę pieczętując kopertę na rewersie stosownymi stemplami. Przesyłka jest ofrankowana wszystkimi znaczkami serii Fi. 1337-1341 oraz Fi. 1321, 1323, 1320 o łącznej frankaturze 11,60 zł. Opłata za przesyłkę odpowiadała listowi o wadze 80 gramów.
Fot.19 Koperta o wymiarach standardowych przesyłki listowej, prywatnej zagranicznej, poleconej z erką w postaci naklejki z wydrukowanym numerem wysłanej z Urzędu Pocztowego Sopot 1 w dniu 16.12.1964 roku do b. RFN-u. Przesyłka jest ofrankowana wszystkimi znaczkami z serii Fi.1337-1341 oraz dodatkowo Fi.1323, 1242 o łacznej frankaturze 8,65 zł jak dla przesyłki o wadze 60 gramów. Również i w tym przypadku jest to przesyłka z wymianą znaczków, opis jak w fot. 18, z potwierdzeniem zgody przez właściwy wydział.
Na tym kończymy naszą opowieść o znaczkach z wizerunkiem Mikołaja Kopernika i ich pocztowym wykorzystaniu w okresie, w którym nie było telefonów komórkowych i Internetu. Znaczki wykorzystywano do frankowania przesyłek, głownie listowych, które były podstawową formą kontaktu na odległość. Składamy podziękowanie wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowywania poszczególnych części naszego cyklu, a także Internautom którzy odwiedzali naszą klubową stronę internetową i dzięki którym przekroczyliśmy liczbę jednego miliona wejść. To zobowiązuje.
Jerzy Duda
Administrator Piotr