Krakowskie doświadczenia z pierwszą w Polsce pocztą rakietową
- Szczegóły
- Opublikowano: środa, 02, marzec 2016 09:33
Do najciekawszych wydarzeń, związanych z pocztą i filatelistyką w Krakowie, zaliczają się udane próby wykorzystania techniki rakietowej do transportowania przesyłek. Pierwsza próba została przeprowadzona dnia 6 października 1960 roku. W tym dniu odbyło się pierwsze w Polsce doświadczalne przesłanie poczty przy pomocy rakiety eksperymentalnej, zorganizowane przez Zarząd Oddziału PZF w Krakowie i Aeroklub Krakowski na Pustyni Błędowskiej. Lądowanie rakiety odbyło się koło miejscowości Klucze. Przesyłki przetransportowane tym nowy środkiem transportu, miejscowy Urząd Pocztowo Telegraficzny opatrzył swoim datownikiem.
Twórcą pomysłu wykorzystania rakiet do transportowania przesyłek pocztowych, również do rozwiązywania problemów geodezyjnych, a przede wszystkim do celów meteorologicznych był zmarły w 2013 roku profesor Jacek Walczewski z Akademii Górniczo Hutniczej, który w tamtych czasach działał w Kole Lotniczym Techniki Rakietowej Aeroklubu Krakowskiego. Pierwsze badania nad rakietami realizowane były na Pustyni Błędowskiej, w Krakowie w Forcie Barycz i na lotniskach w Czyżynach i Pobiedniku. W 1964 roku prowadzono badania w Ustce i Łebie.
Od 1960 do 1967 roku zorganizowano przez Zarząd Oddziału PZF i Aeroklub Krakowski ogółem siedem lotów eksperymentalnych, z różną liczbą przesyłek, dla których wydawane były specjalne koperty, nalepki i dodatkowe stemple informacyjne. Przesyłki, te zwłaszcza pierwsze, są dzisiaj unikatowymi walorami filatelistycznymi.
Zanim podjęte zostały w Polsce właściwe próby wykorzystania techniki rakietowej do transportowania przesyłek, w czasopiśmie „Filatelista” z 1959 i 1960 roku ukazały się informacje na temat zainicjowania przez Stany Zjednoczone A.P. „pierwszej urzędowej poczty rakietowej”, a następnie obszerny artykuł przybliżający historię poczty rakietowej na świecie, przygotowany przez Tadeusza Mischala.
W święto lotnictwa polskiego zdecydowano się wystrzelić rakietę doświadczalną RM – 2P, która była modelem tzw. rakiety pocztowej, zaprojektowaną przez mgr inż. Jacka Walczewskiego oraz mgr Mariana Markowskiego. Rakieta miała długość 1,40 m, średnicy 8 cm i ważyła 12,5 kg. Z okazji eksperymentu z rakietą wydano okolicznościowe nalepki w formie arkusika po 4 sztuki w kolorach czerwonym i niebieskim z sylwetka rakiety na tarczy lotniczej i literą K (Kraków) w górnym prawym polu tarczy. Z czterech stron arkusika był napis „Święto lotnictwa – Eksperyment rakietowy- Październik 1960 – Aeroklub Krakowski”. Nalepki okolicznościowe naklejono w lewym górnym roku kart i opatrzono je 2- wierszową pieczątką odbijaną w kolorze fioletowym o treści „Rakieta Doświadczalna PM – 2P”. Kartki były frankowane znaczkami w prawym górnym rogu o wartości 40 gr. i skasowane datownikiem miejscowości Klucze. Wszystkie karty rakietowe adresowane były do Aeroklubu Krakowskiego. W czasie eksperymentu z przyczyn niezależnych od organizatorów 372 karty rakietowe uległy zniszczeniu. Pozostało zatem 228 sztuk kart z czego 29 rozesłano listami poleconymi do osób, które przyczyniły się do zrealizowania eksperymentu, a pozostałe 199 przeznaczono do sprzedaży. Do sprzedaży przeznaczono również 299 arkusików w kolorze niebieskim i 306 arkusików w kolorze czerwonym.
Niestety nie posiadamy żadnej przesyłki z pierwszego lotu eksperymentalnego rakiety ani żadnego arkusika, dlatego prośba do internautów o uzupełnienie artykułu.
Kolejny start rakiety pocztowej odbył się w dniu 14 maja 1961 roku z Pustyni Błędowskiej. Start rakiety odbył się w czasie obrad III Konferencji Techniki Rakietowej i Astronautyki. W zasobniku dwustopniowej rakiety RP – 1 znalazło się 2000 kompletów kopert „lotniczych” ozdobionych rysunkiem rakiety i napisem; „V.1961 Eksperyment Rakietowy Aeroklub Krakowski” oraz stemplem „III Konferencja Techniki Rakietowej i Astronautyki – Kraków 12 14 1961 r.” Na kopertach ofrankowanych częściowo znaczkami wydanymi z okazji pierwszego lotu człowieka w kosmos lub z serii „miast” znalazła się odbitka stempelka z napisem „ Przeleciało rakietą doświadczalną RP-1”. Impreza wystrzelenia rakiety pocztowej wraz z przygotowaniem przesyłek była finansowana przez Krakowski Oddział PZF. Reprodukcje zestawu dwóch kopert z tamtego lotu są pokazane na fot. 1.
fot.1
W kolejnych latach również odbywały się loty rakiet pocztowych organizowane przez Oddział PZF w Krakowie wspólnie z Doświadczalnym Ośrodkiem Rakietowym Aeroklubu Krakowskiego. Loty odbywały się za zgodą Zarządu Głównego PZF i specjalnym zezwoleniem Ministerstwa Łączności. Dwa kolejne loty 3 i 4 odbyły się z okazji FIS w Zakopanem. Do kolejnych lotów wydrukowano specjalne koperty w nakładzie 7665 sztuk oraz nalepki nieząbkowane w arkusikach po 4 sztuki w dwóch kolorach; czerwonym dla lotu nr 3 i niebieskim dla lotu czwartego. Rakiety wystartowały z lotniska w Nowym Targu dnia 25 lutego 1962 roku. Załadowane były listami w ilości 6320 sztuk. Próba wystrzelenia udała się jednak przy otwieraniu zasobników rakiet część przesyłek uległa zniszczeniu. Z lotu 3-go odebrano 3160 sztuk przesyłek, a z lotu 4-go 2560 szt. Przesyłki przewieziono do UP Nowy Targ, gdzie ostemplowano datownikami z wyróżnikami „f” oraz „i” i ponumerowano. Nadwyżkę kopert komisyjnie zniszczono. Reprodukcja jednej z kopert pokazana jest na fot. 2
fot.2
Z okazji 35 lecia Aeroklubu Krakowskiego zorganizowano kolejny, piąty start rakiety pocztowej, który odbył się w 1963 roku. Wobec dużego zainteresowania poczta rakietową przygotowano 10 000 szt. kopert oraz nalepkę w formie arkusika nieząbkowanego. Arkusik przedstawia „szachownicę” lotniczą, a w jej polach widok startu rakiety i reprodukcję odznaki Aeroklubu Krakowskiego. Dodatkowo były daty oraz napis okolicznościowy. Arkusik wydrukowano w nakładzie 20 000 szt. W kolorach niebieskim, czerwonym i szarym. Arkusiki unieważniono prostokątnym kasownikiem w formie rakiety z napisem trzywierszowym „1963 – poczta rakietowa – 5 lot”. W dniu 22 lipca 1963 roku w Urzędzie Pocztowym Kraków 28 ostemplowano 10 000 kopert, a następnie przewieziono je do Nowej Huty skąd nastąpił start rakiety. Start udał się, a rakieta wylądowała na spadochronie w Niepołomicach. Po ostemplowaniu zniszczono 105 kopert. Na fotografii 3 pokazana jest jedna z kopert poczty rakietowej z piątego startu.
fot.3
Szósty lot nie odbył się w zakładanym terminie ze względu na szereg trudności technicznych. Start zaplanowany na grudzień 1964 roku odbył się w lutym 1965 roku. Przygotowano 10 000 kopert w tym 5000 bez oznaczenia adresata, a pozostałe z wydrukowanym adresem odbiorczym t. PZF O/Kraków. Wydrukowano również nalepki nieząbkowane w arkuszach po 20 szt. (arkusz drukarski składał się z dwóch arkusików po 20 szt. rozdzielonych przestrzenią niezadrukowaną). Arkusz ma wymiary 150 x 240 mm i ma układ nalepek jak na fot.4.
fot.4
Nalepki unieważniano dwuwierszowym kasownikiem z napisem „lot 6 – 1964” w kolorze czerwonym. W Urzędzie Pocztowym Kraków 28 Nowa Huta w dniu 3 lutego 1965 roku ostemplowano 5881 szt. kopert datownikiem z nakładka metalową w kształcie rakiety z napisem „poczta rakietowa” w kolorze czarnym (na rynku filatelistycznym znajduje się ok. 200 kopert ostemplowanych przez niedopatrzenie w kolorze fioletowym). Start rakiety nastąpił z b. lotniska w Czyżynach. Pojemnik wylądował na terenie Raciborowic k/Krakowa. Koperty ostemplowano w UP Raciborowice. Koperta z adresatem z szóstego lotu pokazana jest na fot. 5.
fot.5
Ostatni lot rakiety pocztowej odbył się w 1967 roku. Wydrukowano koperty typu lotniczego w nakładzie 10 000 sztuk z adresem odbiorczym Oddziału Krakowskiego PZF. Przygotowano również naklejki drukowane w arkuszach o wymiarach 163x 247 mm po 20 sztuk w arkuszu układzie jak pokazano na fot. 6 w nakładzie 30 000 sztuk.
fot.6
Impreza związana ze startem rakiety pocztowej RP – 4 była wspólnym dziełem Oddziału Krakowskiego PZF, Muzeum Lotnictwa Polskiego oraz Aeroklubu Krakowskiego. , Unieważnienie nalepek dokonywano prostokątnym, ramkowym kasownikiem z napisem „7 lot rakietowy z okazji 50 – lecia Rewolucji Październikowej” . W dniu 23 XI 1967 w UP Kraków 28 – Nowa Huta ostemplowano 4993 sztuki kopert ofrankowanych znaczkami o nominale 2,50 zł, datownikiem z nakładka metalową w kształcie rakiety i stosownymi napisami. Tak ostemplowane koperty przewieziono w rejon lotniska w Pobiedniku Wielkim i umieszczono w zasobniku rakiety. Start rakiety był udany. Po otwarciu pojemnika pocztę przewieziono do Urzędu Pocztowego w Igołomii gdzie ją ostemplowano datownikiem poczty. Reprodukcja koperty pokazana jest na fot. 7.
fot.7
Sądzono, że wraz z postępem technicznym loty te będą nie tylko kontynuowane, lecz doskonalone i rozwijane. Niestety zostały one zaniechane po 1967 roku wskutek braku technicznych i finansowych środków i możliwości PZF. Niewątpliwie pierwsze udane doświadczenia z pocztą rakietową rodziły nadzieje, ale zarówno rozwój techniki rakietowej na świecie szedł w zupełnie innym kierunku niż rakiety pocztowe, jak i doświadczenia prowadzone w Polsce nie mogły uzyskać pełnej akceptacji b. Związku Radzieckiego.
Trzeba natomiast podkreślić, że krakowskie doświadczenia były jedynymi w Polsce, bowiem próby podjęte w Warszawie nie udały się o czym świadczy walor pocztowy w postaci koperty i nalepki przesyłki rakietowej wydany w 1965 roku z okazji 50 lecia Ruchu Filatelistycznego w Warszawie opatrzony nadrukiem informującym o nieudanym starcie.
Władysław Andreasik
Jerzy Duda
Wybrana literatura:
Tadeusz Mischal - Poczta rakietowa , „Filatelista” nr 9 (108), maj 1960 rok.
Zbigiew Guzowski – Poczta rakietowa na Pustyni Błędowskiej, z uzupełnieniem informacji przez Tadeusza Mischala „Filatelista „ nr 12 ( 135), czerwiec 1961 r.
Andrzej Lipski – Poczta rakietowa, „Filatelista” nr 7 (226) kwiecień 1965 rok.
Andrzej Lipski – Poczta rakietowa 7 lot, „Filatelista” nr 3 (294) luty 1968 rok.
Lucjan Piekarz – Poczta rakietowa, „Informator Filatelistyczny” nr 3 (15) 1985 rok.