KOPERTY FIRMOWE W BADANIACH
NAD HISTORIĄ KRAKOWSKICH FIRM I ZAKŁADÓW RZEMIEŚLNICZYCH
CZ. 3.
Na początek tej części artykułu krótka informacja o roli kopert firmowych i druków firmowych jaką mogą spełnić w pracach nad historią danej firmy, zakładu rzemieślniczego czy nawet fabryki. Przykład, który wybraliśmy dotyczy firmy, powszechnie znanej w okresie II Rzeczypospolitej nie tylko w Krakowie, która powstała przed 1894 rokiem i prowadzi działalność do dzisiaj. Jest to firma Karmański. Farby i materiały artystyczne. O firmie i jej rozwoju można przeczytać w cytowanej -w pierwszej części publikacji - także na stronie internetowej więc tylko kilka informacji dotyczących samych kopert firmowych i druku. Założycielem firmy był Józef Karmański, znany malarz, uczeń Jana Matejki, który po studiach w Krakowie, Monachium i Paryżu, po powrocie do kraju, założył we wsi Dębniki (dzisiejsza dzielnica Krakowa) w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku fabrykę farb artystycznych. Po śmierci Józefa Karmańskiego w 1904 roku działalność w zakresie produkcji farb artystycznych rozwinęła firma, nawiązująca do jego dawnej firmy o nazwie Wytwórnia Farb Artystycznych i Dekoracyjnych, założona przez dawnego wspólnika Gabriela Górskiego z Warszawy i Adolfa Dotmeiera. Nowa firma nazwana została Fabryka Farb dawniej J. Karmański i Ska obecnie Gabriel Górski i Ska. Firma miała siedzibę w Krakowie na Zwierzyńcu przy ulicy Królowej Jadwigi. Potwierdzeniem istnienia takiej firmy jest koperta firmowa z wydrukowaną w języku niemieckim nazwą firmy i jej danymi adresowymi (fot.1).
Koperta przesyłki listowej wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków 2 (Krakau) dnia 6.VIII. 1906 do Peczu na Węgrzech. Przesyłka ofrankowana jest znaczkiem austriackim o nominale 10 halerzy. Adresat otrzymał przesyłkę 8.VIII o czym świadczy odbitka datownika odbiorczego.
W 1919 roku fabryka „Karmański” połączyła się z firmą produkującą materiały chemiczne „Iskra”. Przyjęta została nazwa handlowa Iskra i Karmański. Fabryka Farb i wyrobów chemicznych. Nowa firma wydrukowała w 1920 roku koperty firmowe w nakładzie 10000 szt. informując jedynie o nazwie firmy bez dokładnego adresu (fot.2).
Dyrektorem firmy został inż. Maksymilian Chyżewski. Początkowo firma miała siedzibę w Krakowie przy ulicy Łobzowskiej 8. Rozwój firmy był imponujący czego dowodem było rozpoczęcie budowy nowej siedziby. W roku 1921 rozpoczęto budowę dużego kompleksu budynków przy ulicy Lubelskiej 12 i Cieszyńskiej. Fabrykę rozbudowywano do 1934 roku wznosząc nowy budynek oraz dobudowując kolejne piętra do wcześniej wybudowanego. Poszerzano asortyment produkcji, unowocześniano maszyny i prowadzono obszerną korespondencję głównie zagraniczną. Jedna z kopert przesyłki zagranicznej prezentowana jest na fot.2. Firma po raz kolejny zmieniła nazwę i od lat trzydziestych XX wieku miała handlową nazwę Iskra i Karmański Fabryka Farb i Przyborów Malarskich.
W 1936 roku, firma otworzyła swoje podwoje dla osób chcących zapoznać się z fabryką i produkcją. Poinformowano o tym ilustrowanym drukiem numerowanym wydanym w 1936 roku w nakładzie 13 000 sztuk. Na ilustracji znalazł się widok fabryki znajdującej się przy ulicy Lubelskiej (fot.3a), a na rewersie tekst zaproszenia do zwiedzania fabryki z okazji „Dni Krakowa” lub w terminie późniejszym (fot. 3b).
Na fot.4 jest widok koperty firmowej z nadrukiem zmienionej nazwy fabryki i adresem sprzed wojny. W latach II wojny światowej fabryka występowała pod handlową nazwą Iskra i Karmański Fabryka Farb i Przyborów Piśmienniczych. Koperta firmowa przesyłki listowej wysłana z Urzędu Pocztowego Kraka dnia 9 X 1941 roku do Rzeszowa. Przesyłka ofrankowana dwoma znaczkami Fi. t. II nr 75 ostemplowane kasownikiem propagandowym Fi . t. II, V.
Podaliśmy wybrane przykłady firmowych kopert, z obiegu pocztowego, które mogą stanowić potwierdzenie działalności firmy czy fabryki w danym okresie i zawierać informacje ważne, a nawet niezbędne dla historii firmy. Dlatego zwracamy uwagę na nie ponieważ stanowią ważne dokumenty działalności każdej firmy. Niekiedy stanowią jedyne źródło informacji i stanowią niejako identyfikator jej działalności.
Na kolejnych dwóch fotografiach koperty firmowe przesyłek listowych, przesyłanych z Krakowa do firm niemieckich.(fot. 5 i 6)
Na fotografii 5, koperta firmowa przesyłki listowej wysłana z firmy S. Ochotnicki, Fabryka czekolady i cukrów, mieszczącej się w Krakowie przy ulicy Augustiańskiej 4. Brak danych na temat firmy. Przesyłka wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków 2 w dniu 5.6.1928 do firmy w Berlinie jest ofrankowana trzema znaczkami Fi. 186.
Na kolejnej fotografii nr 6 koperta firmowa przesyłki listowej wysłanej z firmy „Optima” zajmującej się wyrobami czekoladowymi i cukierniczymi mającej siedzibę w Krakowie przy ulicy Krakusa 14. Brak danych na temat spółki pomimo tego że firma miała swój znak ochronny, pokazany po lewej stronie koperty firmowej. Przesyłka wysłana z Krakowa do Niemiec (Merseburg) ofrankowana na rewersie dwoma znaczkami Fi. 141.
Na zakończenie tej części artykułu ciekawa koperta firmowa Fabryki i Szlifierni Precyzyjnych Wyrobów Szklanych Sp. z Ogr. Odp. mieszczącej się w Krakowie przy ulicy Grzegórzeckiej 64. Przesyłka wysłana z Urzędu Pocztowego Kraków 2 dnia 21 XII 1938 roku, droga lotniczą do Nowego Jorku przez Poznań (datownik na rewersie). Brak danych dotyczących firmy. Przesyłka ofrankowana znaczkami Fi. 292 ( parka pozioma), 286, 310 i 312.
Jerzy Duda
Administrator Piotr